28 december 2020. (Ander) rondje Leiden met Tonia.

Ik heb van mama voor kerst het boekje 'Wandelen in Rijnland' gekregen. Rijnland dankt zijn naam aan de Oude Rijn; de centrale afwatering van de regio tussen Wassenaar en Amsterdam, en van IJmuiden tot Gouda. Het gebied is ruim 1100 km2. Het gebied is ontstaan in 1255 toen Graaf Willem II van Holland een aantal dammen en waterstaatswerken liet plaatsen in overleg met lokale heemraden. 

Tonia en ik besloten de eerste wandeling uit dit boekje eens uit te proberen; een 11 km lange tocht door het moderne Leiden (het Leids Universitair Medisch Centrum en het aanpalende Bio Science Park) en door delen van de oude binnenstad.

We begonnen op het Centraal Station en eerst ging de wandeling door het moderne stukje. We raakten echt 3 keer de weg kwijt; ondanks dat ik de tekst hardop voorlas kwamen we er soms niet uit en liepen we met Google-app naar de eerstvolgende bij naam genoemde straat. We werden er een beetje sacherijnig van maar we gaven het niet op en opeens ging het goed en bleef het de rest van de wandeling goed gaan.

We kwamen eerst langs het Naturalis Biodiversity Center, een onderzoeksinstituut annex natuurhistorisch museum. Sinds 2010 staat het op deze plek en is een fusie van het Zoölogisch Museum Amsterdam, het Nationaal Herbarium Nederland en Natuurhistorisch museum Naturalis. Het Leiden Bio Science Park huisvest bijna 150 grote en kleine bedrijven en kennisinstellingen op dit gebied en draait om biotechnische toepassingen op medisch en farmaceutisch terrein. Tussen alle moderne gebouwen staat hier nog steeds het Pesthuis, dat in 1661 veiligheidshalve buiten de stad was neergezet. Het Pesthuis heeft nooit voor zijn oorspronkelijke bestemming gediend, maar werd hospitaal, gevangenis, opvoedingsgesticht voor jongens, leger- en wapenmuseum en was tot 2016 onderdeel van Naturalis. Nu is het gebouw een Rijksmonument en wordt het ontwikkeld als 'ontmoetingsplek voor alle Leidenaren'.

Via Park Kweeklust (genoemd naar de gemeentelijke kwekerij die hier aan het eind van de 19e eeuw was gehuisvest) kwamen we via de Morsweg op de Rijnzichtstraat, waar we de 1e opvallende 'muurformule' tegen kwamen. Leiden telt meer dan 120 'muurgedichten' in verschillende talen en schriften die vanaf 1992 zijn ontwikkeld. Omdat Leiden een rijke historie heeft aan natuurkundige ontdekkingen zijn er 10 'muurformules' her en der aangebracht, zoals de Lorentzcontractie;

Deze muurformule staat langs de treinbaan. De werkelijke lengte van object is de oorspronkelijke lengte in stilstand (Lo) maal een factor kleiner dan 1, die te maken heeft met zijn snelheid (v). Hoe sneller het object reist, hoe kleiner deze zogenoemde (inverse) Lorentzfactor en dus des te korter zijn lengte (en omgekeerd). Einstein, die regelmatig in Leiden is geweest, gebruikte de Lorentzcontractie in zijn Speciale Relativiteitstheorie. Lorentz was natuurkundig hoogleraar in Leiden (1853-1928).

Hierna kwamen we langs de voormalige ambachtsschool en Kweekschool voor de Scheepvaart;

 

Achter de kweekschool (nu een advocaten kantoor) ligt het eerste stuk van het Rembrandt Park (zie de Rembrandt wandeling elders op dit blog). Na het 2e stuk van het Rembrandt Park(je) kwamen we langs het Eva van Hoogeveen Hofje. Dit hofje in de Doelensteeg werd in 1650 gesticht door een ongehuwde vrouw uit een welgestelde familie. De Latijnse tekst boven de poort vermeldt dat de stichteres een 'zeer kuise en lofwaardige maagd was'. Het hofje was bestemd voor oude vrouwen, die verweduwd waren of ongehuwd bleven. De bewoonsters waren verplicht om zich zeker één maal per maand te wassen;

Op het Rapenburg liepen we langs het Academiegebouw, waar hopelijk komende zomer Jillis zijn handtekening mag zetten op de muur in het 'zweetkamertje'. Om de hoek is de ingang naar de Hortus Botanicus;

De Hortus is de oudste nog bestaande botanische tuin van Nederland, in 1590 opgericht en vanaf het begin toegankelijk geweest voor publiek. De huidige tuin bestaat uit de Voortuin, de WIntertuin, de Von Siebold Gedenktuin (een Japanse tuin), de Oranjerie, de Systeemtuin en een tropisch kassencomplex. In de Victoriakas kan onder andere de bijzonder grote reuzen-waterlelie Victoria Amazonica bewonderd worden, die jaarlijks opnieuw wordt uitgezaaid en bloeit. 

Vervolgens liepen we door de Nonnensteeg en de 5e Binnenvestgracht langs de Sterrenwacht (nog stukje van te zien uiterst rechts op de foto hieronder). De Leidse Sterrewacht is in 1633 als observatorium bij de universiteit opgericht en is hiermee het oudste universiteitsobservatorium ter wereld. In 1974 verhuisde het observatorium naar het nieuwe universiteitsgebied en dit rijksmonument kun je op afspraak bezoeken;

Doorkijkjes onderweg;

 

Via de Boisotkade kwamen we in de Doezastraat. Hier zijn 2 hofjes. In 1723 stichtte Samuel de Zee het Samuel de Zee's Hofje. Hij was een diepgelovig man uit een Hugenotenfamilie en het hofje was voor 'goede dog niet rijke neeven en de nigten'. Hij kocht er ook een kaatsbaan bij en later werden er nog enkele huisjes en de regentenkamer toegevoegd, zodat er twee binnenpleintjes ontstonden. De regentenkamer is nog als school gebruikt en het hele complex bevat 21 woningen;

 

                               

Tegenover het Samuel de Zee's Hofje ligt het Sint Jacobshofje. De gevelsteen vermeldt; 'Ste Jacobs Hoff gestight door de Heer Gommanus van Kraeyenbosch in t jaer 1681.' Van Kraeyenbosch wilde eigenlijk een Rooms-Katholiek hof stichten, maar dat was sinds de Reformatie verboden. Om zijn doel toch te verwezelijken, stelde de stichter katholieke regenten aan, die ervoor moesten zorgen dat de bewoners van zijn hof toch katholiek zouden zijn;

 

                          

Tegenover het Pieter Adriaansz. Van Der Werf Park ligt de Steenschuur, waar het voormalig laboratorium van de natuurkundige Heike Kamerlingh Onnes (1853-1926) staat. Het gebouw, uit 1859, kreeg in 1908 wereldfaam toen Kamerlingh Onnes er als eerste in slaagde om bij een temperatuur van -269 graden C. helium vloeibaar te maken, op slechts één graad van het absolute nulpunt. Enige jaren lang was het lab de koudste plek op aarde en Kamerlingh Onnes kreeg in 1913 de Nobelprijs voor natuurkunde. Tegenwoordig is de Leidse rechtenfaculteit hier gehuisvest;

We liepen langs de Oude Rijn; iets achter de ophaalbrug had Jillis zijn eerste studentenkamer;

We kwamen langs het Boerhaave Museum. Hermanus Boerhaave (1668-1738) was in zijn tijd één van de grootste wetenschappers van Europa. Hij was arts, anatoom, botanicus, scheikundige en onderzoeker. Hij bekleedde 5 leerstoelen aan de medische faculteit, was rector magnificus van de universiteit en directeur van de Hortus. Dit rijksmuseum is naar hem vernoemd (zie elders in het blog 'Boerhaave museum').

Het Boerhave museum zit in het voormalig Caecilia klooster uit 1414. Toen Leiden in 1572 gereformeerd werd, werd het klooster gasthuis. Na een grote loterij in 1596 kwam op de beneden verdieping een krankzinnigengesticht voor kinderen met 21 cellen en 6 zalen. Hiernaast werd een nieuwe ziekenzaal gebouwd met 56 bedden voor pestlijders. In de 18e eeuw bood het Caeciliagasthuis alleen nog onderdak aan krankzinnigen, zieken en proveniers.

Door de beroemdheid van Boerhaave kwamen er medische studenten uit heel Europa naar Leiden en was het Caeciliagasthuis het eerste academische ziekenhuis van Leiden en dus voorloper van het huidige LUMC.

Tot 1841 is het complex gebruikt als ziekenhuis, en sinds 1852 als werkhuis voor bedelaars. Vanaf 1947 was het studentenhuisvesting, opslagruimte en verzamelplaats van asociale gezinnen. De ingang via een rondboogpoortje heeft laatgotische vormen en de gevelsteen 'St Saecilia Gasthuis' stamt uit eind 16e eeuw;

 

Na ingrijpende verbouwingen is het sinds 1991 in gebruik als museum. Op een zijmuur staat een 'muurformule' van Einstein; de veldvergelijking. Einstein stelde dat elk object (van planeet tot appel) de ruimte om zich heen vervormt. Dit betekent dat objecten elkaar aantrekken (=zwaartekracht) maar ook dat ze licht afbuigen. Sterrenlicht reist dus in een kromme baan langs een zwaar hemellichaam. De veldvergelijking beschrijft hoe de ruimte wordt vervormd (linkerkant) door een object dat zich in de ruimte bevindt (rechterkant). De formule is een direct gevolg van discussies van Einstein met de Leidse hoogleraar Willem de Sitter;

Hierna passeerden we het Sionshofje, gesticht in 1480; het op één na oudste nog bestaande Leidse hofje. In 1668 is het Sionshofje verplaatst naar de huidige locatie. Het was bestemd voor de huisvesting van veertien behoeftige echtparen. Later is er een apart weduwenhofje aan toegevoegd, dat de naam Klein Sionshof kreeg;

 

Hierna passeerden we de Laecken-Halle, in 1640 gebouwd als keurhuis voor de lakense stof waarmee Leiden in de 17e eeuw zijn rijkdom verwierf. Sinds 1874 is in het gebouw Museum De Lakenhal gehuisvest doordat de stadscollectie overkwam van het stadhuis;

Het Sint Elisabeth Gasthuishof (1766-1969) is een hofje aan de Caeciliastraat/Oude Vest. Het bestaat uit 12 woningen. Ingang tot het hofje is een opvallende poort met zandstenen omlijsting. Het hof is gevestigd in het voormalige St. Elisabeth Gasthuis (1428), dat in 1773 werd opgeheven.

In 1970 is het Hofje gerestaureerd;

We kwamen langs het Coninckshofje, dat in 1758 gesticht was door Cecilia Coninck. Het is één van de weinige gebouwen uit deze periode waarin Leiden een straatarme stad was. Door een legaat van de familie Del Court van Krimpen is het oorspronkelijke hofje in 1861 nog met 4 huisjes uitgebreid. Leiden kent in totaal 34 hofjes. De stichters hoopten natuurlijk om een plaatsje in de hemel te verdienen, daarom deden zij dit voor armen en minderheden. Maar de hofjes waren niet bedoeld voor de allerarmsten; landlopers, bedelaars en gehandicapten kwamen er echt niet in;

 

Vlak voor het eindpunt van de wandeling kwamen we nog langs het Sint Salvatorshof. We kregen inmiddels een neus voor hofjes! Dit hof werd gesticht in 1625 uit nalatenschap van priester Pauwels Claeszoon van de Velde. Het hofje was bestemd voor 'Eerlicke Maechden ofte Weduwen' en bestaat uit 12 huisjes. In 1891 werd het hofje aangesloten op gas en in 1895 op de waterleiding; de kwaliteit van het putwater zou zeer slecht zijn geweest. In plaats van de waterpomp kwam er één waterkraan.

In de zestiger jaren heeft de Stichting Leidse Studentenhuisvesting het vervallen hofje overgenomen en rond 1980 is het grondig gerenoveerd;

 

Nog een allerlaatste foto van molen De Valk, een 3e stellingmolen sinds 1611 op deze plaats. SInds 1966 is de molen in gebruik als gemeentelijk molenmuseum en sinds 2000 is De Valk weer maalvaardig;

12 km gelopen op deze koude maar droge decemberdag. Tevreden namen we afscheid en gingen we allebei weer op de fiets op huis aan.

19 km door het Kennemer Nationale Park (bij Bloemendaal) met Tonia.

Er zijn momenteel 21 Nationale Parken in Nederland. Toevallig stuitte ik, op zoek naar een volgende wandeling, op het Kennemerland. Ik had er nog nooit van gehoord, ik wist wel dat er bij Bloemendaal een prachtig duingebied lag, maar dat was het wel zo'n beetje. Nationaal Park Zuid-Kennemerland is in 1995 ontstaan uit een samenwerkingsverband van de terreinbeheerders Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, PWN, particuliere eigenaren, IVN, de omliggende gemeenten Zandvoort, Haarlem, Bloemendaal, Velsen en de provincie Noord-Holland. Dit samenwerkingsverband richt zich op de bescherming en natuurontwikkeling van dit bijzondere duingebied.

In de voortdurend veranderende duinlandschappen en bossen leven maar liefst 40% van alle planten- en dierensoorten in Nederland. Grote grazers zoals wisenten, konikpaarden (Pools; konik = paardje)  en damherten zorgen door hun graas-werk dat het duin open en dynamisch blijft. De Schotse hooglanders worden de grasmaaiers van het Nationaal Park genoemd. Wisenten zijn de grootste landzoogdieren van Europa. Ze zijn in 2007 uitgezet en hebben sindsdien al voor 25 nakomelingen gezorgd.

Konijnen zijn door virusziekte nagenoeg uitgestorven. Zodra het mogelijk is worden ze weer uitgezet want hun geknaag houdt het duingebied open en gevarieerd. Door de konijnenziekte en zure regen raakten de duinen steeds meer overwoekerd door ruig grasland en struikgewas. Hierdoor veranderden de dynamische open duinen in dichtbegroeide duinen, die nu door de grote grazers in toom worden gehouden.

In de zandbodem van de duingebieden bevindt zich van nature een grote voorraad zoet water. Omdat dit water zeer geschikt is als drinkwater, werd er in de vorige eeuwen veel water in de duinen gewonnen. Hierdoor verdroogde veel duingrasland en verdwenen vochtige duinvalleien. Door het verminderen van de waterwinning in 1998 en het uiteindelijk stoppen ervan 4 jaar later, werd er tot 10 keer meer vochtig duinmilieu gecreëerd. Dit gaf een enorme boost aan de biodiversiteit binnen het Nationaal Park. De parnassia, wilde orchidee soorten en heelblaadjes zijn weer toegenomen. 

In de zeereep zijn op 5 plekken sleuven gegraven om de wind weer toegang tot het duin te geven. De wind krijgt zo vrij spel op het kale zand en deze duinen kunnen weer gaan wandelen door het landschap. Een eeuwenoud proces is hiermee in ere hersteld. In de winter zijn de sleuven het wisent uitkijkpunt via het wisenten pad.

Door natuurontwikkeling kwamen bij toeval sporen van een zesde-eeuwse woonstalboerderij te voorschijn. Het huis was langgerekt gebouwd, volledig van hout wat zeer bijzonder is. In het gebied Groot Olmen zijn 15 plaatsen met nederzettings'afval' gevonden.

Er zijn drie natuurbruggen gemaakt over 2 drukke wegen en over het spoor. (2013-2018). Deze natuurbruggen verbinden het park met de Amsterdamse waterleidingsduinen, waardoor een aaneengesloten duingebied van 7000 hectare ontstond. Planten en dieren, zoals konijn, wezel, hazelworm, wijngaardslak, zandhagedis, rugstreeppad, duinroos en allerlei vlindersoorten krijgen hierdoor een groter aaneengesloten leefgebied en meer mogelijkheden om zich voor te planten en te verspreiden.

Op internet vond ik een interessante wandeling. Onderweg kon je kiezen of je de 12 km lange tocht wilde uitbreiden tot 18 of 19 km. De bospaden bestaan hier voornamelijk uit zand.

We parkeerden de auto bij parkeerterrein Koevlak in Overveen. Ik had de routebeschrijving uitgeprint en opgewekt gingen we op pad.

We begonnen rechts onderin bij de rode pijl en de rode route. Het probleem was dat de route werd aangegeven met gele, blauwe en groene markers ipv rode, blauwe en bruine. En we hadden geen idee welke kleur bij de rode route hoorde.

Het volgende probleem is dat we al bij het begin niet uit de route beschrijving kwamen. Elke boom, elk draaihek en elk zandpad werd beschreven maar klopte niet wat we tegen kwamen. En hoe weet je nu of de beschreven 'kromme eik' een eikenboom is als er nergens meer een blad aan de bomen zat?

Na een paar honderd meter waren we het al zat. We besloten gewoon de gele route te volgen en met af en toe een blik op google maps kozen we gewoon een pad dat er het leukst uitzag.

Het werkte wonderwel. Een keer spraken we een ervaren wandelaar die ons adviseerde 100 meter het bos in te lopen naar een prachtig watertje;

Op een gegeven moment kwamen we op de groene route, en al snel zagen we het Vogelmeer;

De zandpaden vielen erg mee. Het was nattig zand dat meestal prima liep. 

Bovendien scheen de zon de hele dag en was het rond de 10 graden. Van de voorspelde windkracht 5 hadden we nauwelijks last en ik moest al snel mijn winterjas om mijn middel knopen omdat het gewoon te warm was.

De duinen waren adembenemend mooi;

En opeens zagen we ook een stukje zee in de verte;

We liepen naar de zee en kwamen bij palen waar het doel ons een beetje van ontging. Als de grote grazers niet naar de zee mochten, konden ze toch ook over een duinhelling lopen??

                                   

 

Of zou het gewoon als decoratie bedoeld zijn?? Leek mij niet...

We liepen een eind langs het strand, richting IJmuiden. Wie deze horizon (en lucht!!) verontreiniging bedacht heeft moet zich diep schamen;

Op een gegeven moment zagen we een opening in de duinen en we liepen daarheen om een pad te zoeken terug naar de gele, blauwe of groene route. 

We hadden inmiddels ook honger maar de paar bankjes die we tegen kwamen waren allemaal bezet. We waren om 11.15 uur begonnen met de wandeling en het was al half 2. We wilden net op de grond tegen een hekje gaan zitten tot we opeens toch een vrij bankje zagen. Dankbaar gingen we zitten en aten onze lunch op.

Daarna liepen we weer verder en zagen veel stukken met 'dwalend zand';

Na een poos kwamen we bij het Spartelmeer;

Vanaf hier was het nog 40 minuten lopen naar de auto, volgens google maps, want inmiddels waren we zelfs de gele, blauwe en groene routepaaltjes kwijt.

We kwamen wel langs de mooiste boom van de dag;

Om 15.45 uur kwamen we terug bij Koevlak. 4 uur gelopen. Half uurtje gelunched. En 19 km afgelegd.

We waren uiterst tevreden.

Maar wel erg moe. 

De volgende ochtend had ik een afspraak met Linda om de Ganzenhoek te wandelen, mijn favoriete wandeling in de Wassenaarse duinen.

Toch ook mooi en lekker dichtbij;